zwierzaki

paulu$

Już od kilkunastu lat można spotkać jako zwierzęta domowe liczne gryzonie. Są to ssaki mało wymagające i nie tak czasochłonne w utrzymaniu jak psy czy koty. Stąd też coraz częściej gryzonie, a w tym także świnki morskie, stają się pacjentami gabinetów weterynaryjnych.

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 1. Świnka himalajska o bardzo charakterystycznych ciemnych plamach w okolicy pyszczka, uszu i kończyn.

W przypadku gryzoni rola lekarza weterynarii nie ogranicza się tylko do badania, postawienia diagnozy i leczenia. Właściciele tych zwierząt oczekują od lekarza także pełnych informacji na temat chowu, żywienia, warunków utrzymania, zabiegów pielęgnacyjnych, a także warunków i wymagań stawianych hodowli.
Domowa świnka morska (Cavia aperea porcellus) to ruchliwy ssak należący do rzędu gryzoni ( Rodentia), podrzędu Caviomorpha , rodziny marowatych ( Caviidae), podrodziny kawii ( Caviinae). Wywodzi się od dzikiej świnki morskiej zamieszkującej uprzednio obszary Ameryki Południowej, a obecnie niewystępującej w naturze w swojej pierwotnej formie. Co prawda można jeszcze spotkać świnki na wolności, ale są to formy wtórnie zdziczałe i przystosowane do życia w swoim pierwotnym środowisku. Nie jest znane dokładnie pochodzenie tego ssaka, wiadomo tylko, że wywodzi się on od któregoś z gatunków świnek dziko żyjących: Cavia cutleri, Cavia rufescens, Cavia aperea.
Dzikie świnki morskie są blisko spokrewnione z innymi gatunkami południowoamerykańskich gryzoni, takimi jak kapibara (największy współczesny gryzoń), mara (bardzo szybka, zwinna i skoczna), moko (zbliżony wielkością do świnki, skoczny, żyjący w norach gryzoń), pakarana (bardzo rzadka w naturalnym środowisku) oraz jeżozwierz.
W środowisku naturalnym świnki opanowały dość różnorodne siedliska, zasiedlając góry, równinne obszary nizin oraz częściowo tereny bagienne. Pierwotnie zamieszkiwały południowoamerykańskie Andy, okolice jeziora Titicaca, skąd rozprzestrzeniły się na obszar, który odpowiada obecnym granicom Brazylii, Peru i Paragwaju. Po udomowieniu przez Inków terytorium ich występowania i hodowli rozciągało się od północno-wschodniej Wenezueli aż po środkową część Chile. Obecne świnki domowe wywodzą się od gatunków górskich, smuklejszych i zwinniejszych od spotykanych na obszarach nizinnych.
Świnki zostały udomowione przez Inków lub jeszcze wcześniejsze rolnicze ludy zamieszkujące obszary dzisiejszego Ekwadoru, Kolumbii i Peru. Były wykorzystywane przez Indian jako zwierzęta gospodarskie o cenionych walorach kulinarnych oraz obiekt bliżej nieznanych rytuałów religijnych. Do Europy sprowadzili je Hiszpanie około roku 1547. Ze względu na swoje cechy fizjologiczne, niewielkie wymagania i łatwość rozmnażania szybko rozprzestrzeniły się i obecnie występują w hodowlach zwierząt laboratoryjnych i chowie amatorskim na całym świecie.

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 2. Świnka abisyńska z włosem układającym się w charakterystyczne rozety.

CECHY ANATOMICZNE I FIZJOLOGICZNE ŚWINEK MORSKICH
Świnka morska to niewielki roślinożerny gryzoń dorastający do 22-35 cm i osiągający masę ciała rzędu 1-1,8 kg (samiec) oraz 0,7-1,0 kg (samica). Rasy świnek spotykane w hodowli amatorskiej rzadko przekraczają 1 kg m.c., natomiast w krajach Ameryki Łacińskiej, gdzie jeszcze do chwili obecnej utrzymywane są jako zwierzęta gospodarskie, spotyka się osobniki dużo cięższe. Zwierzęta te są aktywne zarówno w dzień, jak i w nocy. W naturalnym środowisku przeważnie spędzają całe dnie w norkach, wykazując większą aktywność w porze nocnej. Świnki utrzymywane amatorsko w naszych domach zachowują się odwrotnie, tj. są bardziej aktywne w dzień. Jak na gryzonie są dość długowieczne - w dobrych warunkach mogą dożyć wieku 7-9 lat, a czasami nawet powyżej 10. Charakteryzują się dość umiarkowanym temperamentem, są towarzyskie, ciekawskie, łatwo się oswajają, są spokojne i rzadko zachowują się agresywnie. Starsze osobniki wykazują czasami agresję terytorialną. Agresywne mogą być także samice w zaawansowanej ciąży oraz odchowujące młode - zwłaszcza niedługo po porodzie. Świnki nie są tak zwinne jak ich dzicy pobratymcy czy inne gryzonie, co wiąże się z dość ciężką i krępą budową ciała oraz krótkimi i mocnymi kończynami miednicznymi. Dlatego też nie mogą wykonywać dłuższych skoków, a w razie upadku z wysokości często ulegają poważnym urazom, zwłaszcza złamaniom kości ze względu na dużą masę mięśniową oraz stosunkowo słaby i delikatny układ kostny. Charakterystyczne cechy budowy morfologicznej świnek to także szeroka i stosunkowo duża jak na gryzonia głowa, krótka i gruba szyja, brak ogona, cztery palce u kończyn piersiowych i trzy u miednicznych, szerokie pazury, występowanie tylko jednej pary sutek umiejscowionej między kończynami miednicznymi.
Podobnie jak u innych gryzoni, u świnek morskich zęby rosną i ścierają się przez całe życie. Jest to proces dynamiczny i zaburzenia którejś z jego składowych (tj. wzrost/ścieranie) prowadzi do wystąpienia chorób w obrębie jamy ustnej. Bardzo często ma to miejsce w przypadku złamania korony zęba lub wrodzonych nieprawidłowościach zgryzu. Przy złamaniach dochodzi do przerostu zębów po stronie przeciwnej do uszkodzenia, tj. w przypadku uszkodzenia korony zęba żuchwy następuje przerost dwóch zębów szczęki, których powierzchnie trące stykają się normalnie z powierzchnią zęba uszkodzonego. Przy nieprawidłowym zgryzie może dochodzić do powstawania ostrych krawędzi na brzegach zębów trzonowych i przedtrzonowych (po stronie bocznej w zębach szczęki, a po stronie przyśrodkowej w zębach żuchwy) oraz nieprawidłowego kierunku wzrostu zębów siecznych (siekacze szczęki zawijają się do środka jamy ustnej, a nieścierane siekacze żuchwy nadmiernie wyrastają, kalecząc górną wargę). Można także spotkać się z dziedzicznymi wadami polegającymi na wrodzonym braku niektórych zębów policzkowych.
Prawidłowy wzór zębowy przedstawia się następująco: I1, PM1, M3/I1, PM1, M3.
U świnek morskich, podobnie jak u wielu innych gatunków zwierząt, występują gruczoły zapachowe. Gruczoł ten umieszczony jest w okolicy pofałdowanego fragmentu skóry położonego u podstawy kręgosłupa na zadzie. Normalnie jest on pokryty sierścią i przez to niewidoczny. Czasami dochodzi do nadprodukcji wydzieliny gruczołu, zwłaszcza u samców. Skóra tej okolicy pokryta jest wtedy lepką wydzieliną, a sierść posklejana w kosmyki, co jednak jest zjawiskiem fizjologicznym i nie wymaga leczenia. Miejscem dużego nagromadzenia gruczołów łojowych jest u świnek pofałdowana skóra w okolicy odbytu. Nagromadzenie wydzieliny tych gruczołów sprzyja wtórnym infekcjom bakteryjnym i występowaniu tzw. zapalenia fałdów skóry okolicy odbytu.
Podstawowe wartości fizjologiczne niezbędne do określenia aktualnego stanu zdrowia zwierzęcia podczas rutynowego badania klinicznego to:
- temperatura ciała 37,4-39,5°C
- liczba oddechów na minutę

-150
- liczba uderzeń serca na minutę 211-315
Dane dotyczące fizjologii rozrodu zamieszczone będą w części poświęconej tym zagadnieniom.

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 3. Świnka gładkowłosa, odmiana lila.

RASY ŚWINEK MORSKICH
Rezultatem wielu lat pracy hodowlanej, selekcji, badań nad modelami dziedziczenia oraz utrwalania w populacji określonych mutacji związanych z barwą okrywy włosowej oraz rodzajem i budową włosa było powstanie licznych ras i odmian barwnych. Biorąc pod uwagę barwę włosa, wyróżniamy:
- świnki o pierwotnym umaszczeniu - aguti - o niejednolitym rozmieszczeniu barwnika w obrębie pojedynczego włosa,
- świnki o umaszczeniu jednolitym - różne warianty barwne,
- świnki wielobarwne - zazwyczaj trzykolorowe, ale nie jest to regułą, gdyż występują także osobniki o umaszczeniu dwukolorowym,
- świnki pozbawione naturalnego pigmentu - albinotyczne,
- świnki niedające się zakwalifikować do żadnej z powyższych grup - mieszańce.
Pod względem rodzaju i budowy włosa oraz faktury sierści wyróżniamy:
- świnki krótkowłose (gładkowłose) - o krótkim, gładkim, błyszczącym i przylegającym do ciała futerku,
- świnki o specjalnej budowie okrywy włosowej - rozetkowe (abisyńskie) - o okrywie włosowej średniej długości lub krótkiej, a sierści dosyć szorstkiej i ułożonej w rozety,
- świnki długowłose (angorskie) - o długości sierści dochodzącej niekiedy do 20 cm lub dłuższej.
Kojarząc odpowiednio świnki o rozmaitych typach umaszczenia i różnej fakturze sierści, otrzymano następujące ich rasy:

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 4. Świnka szetlandzka - piękna, długowłosa, ale trudna w rozmnażaniu.

1. Grupa ras gładkowłosych
Aguti
To umaszczenie typowe dla świnek dziko żyjących w naturalnym środowisku oraz wywodzących się od nich ras pierwotnych. Sierść ma przeważnie kolor brązowy, ale zdarzają się także inne odmiany barwne, tj. złote, srebrne lub rude. Charakterystyczne jest występowanie szarego połysku związanego z niejednolitym rozłożeniem barwnika na całej długości włosa. Barwnik rozmieszczony jest strefowo, tzn. oba końce włosa są ciemniejsze, podczas gdy jego środkowa część jest jaśniejsza. Ciemne zakończenia włosów dają efekt zwany woalem. Zależnie od odmiany barwnej kolor włosa określa się, jako ciemnobrązowozłocisty (odmiany złote), metalicznoszary (odmiany srebrne) lub czerwonobrązowocynamonowy (odmiany rude). Futerko powinno mieć jednolity odcień barwy na całej swojej powierzchni. U rasy tej nigdy nie występują paski, plamki czy inne desenie.

Świnki jednokolorowe
Charakteryzują się jednolitą barwą bez wzorów czy deseni oraz brakiem połysku ze względu na równomierne rozłożenie barwnika na całej długości włosa. Występują w wielu odmianach barwnych:
- odmiana biała - z czysto białą, gładką i miękką sierścią, o różowej skórze oraz bladoróżowych, cielistych małżowinach usznych i podeszwowej powierzchni dystalnych odcinków kończyn (stopach), o różowych lub czarnych oczach;
- odmiana beżowa - o umaszczeniu jednolicie beżowym z pożądanym odcieniem płowym; występowanie odcienia żółtego jest niepożądane i uważane za defekt, małżowiny uszne oraz dystalne odcinki kończyn różowe lub beżowe;
- odmiana kremowa - z jednolitym odcieniem na całej powierzchni ciała bez rozjaśnień sierści na brzuchu; pożądany jest odcień jaśniejszy bez domieszek żółtego barwnika, małżowiny uszne i stopy różowe, oczy najczęściej koloru rubinowego;
- odmiana lila - jest poniekąd wariantem odmiany beżowej, ale o zabarwieniu szarym, czasami wpadającym lekko w róż; beżowe zabarwienie sierści jest w tym wypadku niepożądane, oczy o zabarwieniu różowym;
- odmiana ruda - spotykana w różnych odcieniach, od czerwonomahoniowego poprzez rudy aż do pomarańczowego; pożądana jednolita barwa na całej długości włosa bez rozjaśnień u jego nasady. Odcień skóry małżowin usznych i dystalnych nieowłosionych odcinków kończyn współgrający z resztą umaszczenia; oczy o odcieniu czerwonym. U tej rasy może dochodzić do zmiany odcienia sierści z wiekiem - osobniki młode mają jaśniejsze ubarwienie, po osiągnięciu dojrzałości ciemnieją, przyjmując intensywny rudy kolor, a w starszym wieku ponownie jaśnieją.
Wariantem odmiany rudej jest odmiana złocista, o sierści w kolorze starego złota, różowych małżowinach usznych, stopach i oczach;
- odmiana czerwona - o odcieniu okrywy włosowej ciemnoczerwonym do brązowego, małżowinach usznych i stopach czerwonych lub brązowych i czerwonych oczach;
- odmiana czekoladowa - o gładkiej, jedwabistej sierści i umaszczeniu brązowym z pożądanym bardzo ciemnym odcieniem; zabarwienie małżowin i dystalnych odcinków kończyn współgrające z resztą ubarwienia, dopuszczalny lekko czerwonawy odcień; oczy czerwone;
- odmiana czarna - bardzo rzadko spotykana, o jednolicie czarnym ubarwieniu z pożądanym głębokim odcieniem i metalicznym połyskiem, bez rozjaśnień na całej długości włosa, ze współgrającym zabarwieniem małżowin usznych, kończyn i pazurów oraz czarnym zabarwieniem oczu.
Lista odmian barwnych jest otwarta, tzn. cały czas prowadzone są prace nad otrzymaniem nowych, nietypowych odcieni barw podstawowych. Przykładem takich działań jest powstanie nowych odmian, takich jak szafranowa (bladożółta) czy slate - o ubarwieniu określanym jako szaroniebieskie.

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 5. Świnka o umaszczeniu aguti, najbardziej zbliżona do świnek dziko żyjących.

Świnki wielobarwne
Himalajskie - z jednolitym śnieżnobiałym futerkiem z miejscowo przyciemnionym włosem w okolicach uszu,

a, pyszczka i dystalnych odcinków kończyn. Zależnie od zmienności osobniczej kolor włosa w wyżej wymienionych miejscach może przybierać odcień od sepii aż do prawie czarnego. Pożądany odcień ubarwienia tułowia - kremowobiały bez domieszek barwnika żółtego. Ciemniejsze plamy w jednolitym odcieniu na całej powierzchni ciała. Kolor oczu czarny lub czerwony. Młode rodzą się białe, ciemne plamki pojawiają się z wiekiem, zazwyczaj dopiero po ukończeniu 2.-3. tygodnia życia. Jest to rasa stosunkowo odporna i często wykorzystywana do celów naukowych.
Szeki - to dość szerokie i mało sprecyzowane pojęcie. Trudno w tym wypadku mówić o konkretnej rasie czy ewidentnych cechach rasowych. Zaliczamy do nich bowiem świnki wielobarwne, zazwyczaj trójkolorowe (nie jest to regułą), u których występują różne plamki, cętki i przebarwienia sierści. W zasadzie można tu zaliczyć większość mieszańców ras krótkowłosych. Aby uporządkować tę dość różnorodną grupę świnek, niektórzy autorzy wyróżniają w jej obrębie odmiany o charakterystycznym wyglądzie okrywy włosowej, takie jak świnki holenderskie, szylkretowe, japońskie, cętkowane (brindle), dereszowate, dalmatyńskie.
Charakteryzują się one następującymi cechami:
- świnki holenderskie - świnki dwukolorowe o białym ubarwieniu środkowej części tułowia w postaci szerokiego pasma przebiegającego w poprzek na wysokości pasa barkowego. Na policzkach, wokół oczu i na małżowinach usznych znajdują się plamy o jednakowym zabarwieniu u danego osobnika. Mogą one przyjmować rozmaite odcienie czarne, rude, czekoladowe, złote, srebrne lub o charakterze ubarwienia aguti. Charakterystyczne jest ciemniejsze zabarwienie całego zadu i kończyn miednicznych, adekwatne do pozostałych plam barwnych. Wzdłuż

a charakterystyczny biały pas;
- świnki szylkretowe - świnki trójkolorowe czarno-biało-rude o stosunkowo małych plamkach wyraźnie odcinających się od siebie, ułożonych naprzemiennie; pożądana obecność białego paska na nosie;
- świnki cętkowane (brindle) - o równomiernie rozłożonych rudych i czarnych cętkach, które tworzą pręgi, i ciemnych oczach;
- świnki japońskie - z charakterystycznie ubarwioną głową - z jednej strony na rudo, a z drugiej na czarno, reszta ciała ubarwiona naprzemiennie, oczy ciemne;
- świnki dereszowate - o wymieszanym owłosieniu czarnym i kolorowym, ale jednolitym umaszczeniu głowy i dystalnych odcinków kończyn;
- świnki dalmatyńskie - zazwyczaj o ubarwieniu czarno-białym z ciałem pokrytym niewielkimi cętkami oraz charakterystycznej białej strzałce wzdłuż

a; uszy i stopy o zabarwieniu czarnym, oczy ciemnorubinowe do czarnych.

Świnki pozbawione naturalnego barwnika - albinotyczne
Ze względu na brak barwnika w skórze i jej wytworach, tj. włosach i pazurach, można je w pewnym sensie zaliczyć do świnek jednobarwnych - charakteryzujących się śnieżnobiałym umaszczeniem okrywy włosowej z różowo zabarwionymi pazurami oraz różowymi, świecącymi oczami. Nie należy zapominać, że takie ubarwienie jest wynikiem defektu genetycznego, co niesie ze sobą pewne implikacje. Przede wszystkim są to świnki zdecydowanie wrażliwe na warunki środowiskowe, szczególnie podatne na choroby oczu. Często mogą także wykazywać zachowania agresywne, charakteryzujące się zadziornością i napastliwością.

kliknij żeby powiększyć

Ryc. 6. Świnka szylkretowa - najpopularniejsza wśród świnek trójkolorowych.

2. Grupa ras o specjalnej budowie okrywy włosowej
Są to świnki o różnej długości włosa z przewagą świnek o włosie średniej długości, gładko- i szorstkowłose, o włosie nieprzylegającym do ciała, wyrastającym w różnych kierunkach i pod różnym kątem, zwykle układającym się w dość charakterystyczne rozety. W miejscach styku rozet tworzą się grzebienie.
Zaliczamy do nich następujące rasy:
a) rasy, u których w okrywie włosowej występują rozety
- amerykańska świnka morska czubata - to gładkowłosa świnka o jednolitym kolorze futra, z umieszczoną na czole rozetką w innym kolorze (przeważnie białym);
- angielska świnka morska czubata - różniąca się od poprzedniej jedynie tym, że rozeta na czole jest tej samej barwy co reszta umaszczenia;
Obie rasy świnki czubatej mogą występować w różnych wariantach barwnych.
- świnki abisyńskie - u zwierząt rasowych może być osiem do dziesięciu takich rozetek umieszczonych odpowiednio, tj. jedna na zadzie, po jednej w okolicy bioder i barków, po dwie na każdym boku i jedna na czole. Pożądane są rozetki wyraźne i głębokie, z ostro wyodrębnionymi krawędziami i małym środkiem. Świnki rozetkowe występują we wszystkich odmianach i kombinacjach barwnych;
b) rasy pozbawione rozet
- reks - o włosie krótkim, gęstym, falistym lub poskręcanym, miękkim jak plusz, przez co sprawia w dotyku wrażenie miękkiej wełny;
- amerykański teddy - o krótkiej, szorstkiej, grubej i pofałdowanej okrywie włosowej;
- satynowa świnka morska - grupa ta nie stanowi samodzielnej rasy. Charakteryzuje się okrywą włosową o wyjątkowym połysku, a w dotyku sprawiającą wrażenie satyny. Taki wygląd okrywy włosowej może występować zarówno u świnek krótkowłosych, jak i świnek abisyńskich czy długowłosych.

3. Grupa ras długowłosych
Należą do niej świnki o równomiernie rozwiniętej szacie włosowej oraz świnki, które charakteryzują się nierówną długością włosa w poszczególnych partiach ciała. Zaliczamy tu także świnki o nietypowej budowie okrywy włosowej. W obrębie tej grupy w zasadzie występuje jedna rasa - świnka angorska w kilku odmianach oraz jej krzyżówki międzyrasowe.
Wśród świnek angorskich występują następujące odmiany:
- świnka peruwiańska (potocznie peruwianka) - charakteryzująca się występowaniem długiej, puszystej sierści na całej powierzchni ciała wraz z głową;
- świnka peruwiańska jedwabista - również o długich włosach, ale występujących tylko na tułowiu. Na karku włosy rosną w kierunku głowy, co nadaje śwince wygląd nieco zbliżony do świnek rozetkowych. Pożądana jest jak najdłuższa okrywa włosowa. Dla tej odmiany charakterystyczna jest także krótka i gładka okrywa włosowa na głowie.
Obie odmiany występują we wszystkich kolorach.
- świnka szetlandzka - wywodzi się od świnek peruwiańskich, a więc także o długiej sierści, miękkiej, ale gęstszej, z włosem na karku skierowanym do tyłu, przez co pyszczek jest odsłonięty, przeważnie pozbawiona rozetki na głowie. Rzadko występujące świnki szetlandzkie z rozetką na czole określane są jako szetlandy czubate (coronet);
- alpaka - to mieszaniec międzyrasowy powstały ze skrzyżowania świnki peruwiańskiej z reksem - charakteryzujący się długim kręconym włosem oraz dwiema rozetami, po jednej na każdym biodrze;
- teksel - to mieszaniec międzyrasowy powstały ze skrzyżowania świnki szetlandzkiej i reksa, o włosach długich, karbowanych, opadających wzdłuż ciała.

W powyższej klasyfikacji ras i odmian nie znalazły miejsca świnki zmodyfikowane genetycznie, mające zmutowany gen odpowiedzialny za całkowity lub prawie całkowity brak okrywy włosowej. Świnki te zostały wyhodowane w laboratoriach Kanady w latach siedemdziesiątych. Należą do nich świnki nowych ras, takich jak:
- baldwin - zupełnie bezwłosa świnka; młode mogą rodzić się z rzadkim owłosieniem, które tracą przed osiągnięciem dojrzałości;
- skinny - świnki z owłosieniem występującym miejscowo i ograniczonym do okolicy głowy,

a i palców kończyn. Czasami owłosienie pojawia się także w tylnej części ciała lub w innych miejscach. Włosy są sztywne, kędzierzawe. Do doświadczeń używane były świnki o białej barwie włosa i czerwonych oczach.
Powyższa klasyfikacja ras i odmian świnek morskich jest próbą usystematyzowania dostępnych w literaturze licznych danych na ten temat.
Bardzo często świnki morskie sprzedawane w sklepach zoologicznych trudno zaklasyfikować do jakiejkolwiek konkretnej rasy. Przeważnie są to mieszańce międzyrasowe o bardzo różnorodnym, czasami nieoczekiwanym ubarwieniu. Sytuację jeszcze bardziej komplikuje fakt bardzo powszechnego u nas rozmnażania tych zwierząt w tzw. pseudohodowlach amatorskich. Pseudo - ponieważ nie ma tu mowy o jakiejkolwiek pracy hodowlanej, a selekcja zwierząt do kojarzeń podyktowana jest jedynie indywidualnymi upodobaniami hodowców hobbystów.