zwierzaki

paulu$

Węże (Serpentes) - podrząd gadów z rzędu łuskonośnych. Obejmuje 18 rodzin i ok. 2900 gatunków. Charakteryzują się wydłużonym, beznogim ciałem i aparatem szczękowym umożliwiającym niezwykle szerokie rozwarcie szczęk, a co za tym idzie połykanie ofiar w całości, brakiem błony bębenkowej i ucha środkowego. Liczba kręgów, które mają podobnie jak warany, dodatkowe powierzchnie stawowe, może sięgać 400. Węże mają tylko jedno (prawe) płuco, wydłużoną wątrobę, nerki ułożone jedna za drugą. Mają dobrze rozwinięty narząd Jacobsona. Węże są grupą monofiletyczną.

Gady rozmnażają się płciowo, choć jeden gatunek Ramphotyphlops braminus rozmnaża się partenogenetycznie.

Węże są mięsożerne. Połykają ofiary w całości, mimo że często wielokrotnie są one większe od samego węża. Połykanie polega na nasuwaniu się węża na swoją ofiarę. Jest to możliwe dzięki bardzo ruchliwej trzewioczaszce oraz specyficznemu ułożeniu podskórnych naczyń krwionośnych, które tworzą sieć zmieniających kształt rombów.

Wśród węży występują gatunki jadowite. Szacuje się, iż stanowią one od 10-25% wszystkich gatunków węży. Różnice w szacunkach pochodzą stąd, że niektóre węże uważa się za tzw. warunkowo jadowite (zęby jadowe położone w tyle szczęki, płytkie ukąszenie nie wprowadza więc jadu). Jad węży wytwarzany jest w specjalnym gruczole i spływa do ostrych zębów jadowych, którymi zwierzę uśmierca ofiarę.

Istnieją 4 typy uzębienia związane z typem aparatu jadowego (lub jego brakiem):

Aglypha - brak zębów jadowych. Występuje u większości węży. Węże u takim uzębieniu są w ogromnej większości niejadowite. Istnieje jednak kilka wyjątków, np. Heterodon platyrhinos, wąż o jadowitej ślinie, która wstrzyknięta płazom powoduje ich śmierć. Nie jest jednak groźna dla ssaków. Inne jadowite Aglypha mają w tylnej części szczęki powiększone zęby. W odróżnieniu od zębów jadowych innych węży nie mają one jednak żadnego rowka, a jad spływa po ich powierzchni. Jedynym wężem z tej grupy, którego jad może być śmiertelny dla człowieka jest zaskroniec tygrysi (Rhabdophis tigrinus). Odnotowano kilka poważnych przypadków (w tym jeden śmiertelny) związanych z ukąszeniem przez ten gatunek. Aby ukąszenie było niebezpieczne konieczny jest jednak głęboki uchwyt, gdyż jad spływa po jedynie tylnych zębach, stąd nie każde ukąszenie kończy się wprowdzeniem jadu.

Opistoglypha - spotykany u niektórych przedstawicieli połozowatych (ok. 30% gatunków tej rodziny). Umieszczone w tyle zęby jadowe zaopatrzone są w jedną lub więcej rynienek. Podobnie jak jadowite Aglypha węże te dla człowieka mogą być niebezpieczne jedynie gdy dosięgną ciała zębami jadowymi. Niekiedy Opistoglypha i jadowite gatunki Aglypha traktuje się jako jedną kategorię. Większość węży o uzębieniu Opistoglypha nie jest niebezpieczna dla ludzi. Ich jad wywołuje zazwyczaj objawy lokalne, a w cięższych przypadkach gorączkę i zawroty głowy. Jedynie 2 gatunki posiadają silny jad, powodujący ukąszenia śmiertelne dla człowieka. Są to dysfolid (boomslang) Dispholidus typus (najsilniejszy jad) oraz przedstawiciele rodzaju Thelotornis kirtlandi.

Proteroglypha - spotykany u zdradnicowatych i węży morskich. Krótkie zęby jadowe z przodu, zaopatrzone w rynienkę.

Solenoglypha - spotykany u żmijowatych i grzechotnikowatych. Zęby jadowe z przodu. Składają się przy zamykaniu pyska, mogą więc być dość długie. W zębie znajduje się kanalik, którym spływa jad.

Rodziny i gatunki [edytuj]
Współcześnie w podrzędzie węży wyróżnia się następujące rodziny, zgrupowane w trzech zespołach:

zespół: ślepuchowce (Scolecophidia)

ociemkowate (Anomalepididae)
ślepuchowate (Typhlopidae)
węże nitkowate (Leptotyphlopidae)
zespół: dusicielowce (Henophidia)

cylindrowcowate (Aniliidae)
tarczogonowate (Uropeltidae)
tęczowcowate (Xenopeltidae)
brodawkowcowate (Acrochordidae)
dusiciele, dusicielowate (Boidae)
zespół: wężowce (Cenophidia)

połozowate (Colubridae)
zdradnicowate (Elapidae), czasem z tej rodziny osobno wydzielana jest rodzina węży morskich (Hydrophiidae)
żmijowate (Viperidae), czasem z tej rodziny osobno wydzielana jest rodzina grzechotnikowatych (Crotalidae)
Acrochordidae
Uropeltidae
Do chwili obecnej opisano blisko 3000 gatunków węży.

W Polsce występują 4 gatunki:

gniewosz plamisty (Coronella austriaca)
wąż Eskulapa (Elaphe longissima)
zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)
żmija zygzakowata (Vipera berus)

Gatunki występujące na świecie to m.in.:

anakonda (Eunectes)
wąż zbożowy (Pantherophis guttatus)
groźnica niema (surukuku) (Lachesis muta)
mamba (Dendroaspis)
grzechotnik (Crotalinae)
Dział zoologii zajmujący się wężami to ofiologia.